شماره بازیابی : 5-5-4
امانت : امانت داده می شود
سرشناسه : بلینوس
عنوان و نام پدیدآور : سر الخلیقه و صنعه الطبیعه[نسخه خطی]/حکیم بلینوس
وضعیت استنساخ : ، 322 ق.
آغاز ، انجام ، انجامه : آغاز:بسمله. اقول علی کتابی هذا و اصف الحکمه التی ٔایدت بها لتسلموا حکمتی و تنفذ فی افهامکم و تحاس طبایعکم فمن اتصل کلامی بطبایعه ...
انجام:... فهذه هی الحرکات و قد تم الکلام علی العلل الطبیعیه و البینه العلویه و السفلیه فی حادی عشر رجب من شهور سنه اثنین و عشرین و ثلثمایه و الحمد لله وحده.
مشخصات ظاهری : 62 گ، 15 سطری:راده گذاری
یادداشت مشخصات ظاهری : نوع و درجه خط:نسخ
تزئینات متن:جدول دور سطور در دو برگ نخست: سبز. بعضی عناوین و عبارات: قرمز
معرفی نسخه : در برگ ظهریه آمده است: کتاب سر الخلیقه و صنعه الطبیعه فی اصل التکوین للمعلم الاکبر و الحکیم الاوحد الفاضل بلینوس الحکیم صاحب السرب المظلم اخذ ذلک عن هرمس المثلث علیه السلام ترجمه الحکیم الکبیر و المعلم الشهیر ساحتوس القس النابلسی نفع الله بما فیه من دقایقه و معانیه انه قریب مجیب امین امین.نویسنده مدعی است مطالب این کتاب از طریق ویژه ای به او رسیده است. برای توضیح بیشتر به شماره بازیابی 4856 - 5 از همین مجموعه بنگرید.این نسخه لوح فشرده ازنسخه های مجموعه کتب خطی کتابخانه دانشکده اوبسالا در اسکندریه است.
توضیحات نسخه : نسخه بررسی شده .اسکن از روی نسخه اصلی است. آثار مرمت
یادداشت کلی : زبان: عربی
عنوانهای دیگر : سر الخلیقه
رساله الجامعه للاشیاء من سر الخلیفه و صنعه الطبیعه
موضوع : آفرینش -- متون قدیمی تا قرن 14.
خدا و انسان (رکورد باید حذف شود)--
متون قدیمی تا قرن 14
i. بل بعضها یخالف لبعض خلافا بعیدا (4. 1) ii. بل بینها اختلاف کثیر (10. 1) (4. 56)Corpus Medicorum Graecorum i. اذا أقبل أحد الی مدینه لم یدخلها و لم یکن له بها خبره (5. 5) کتاب البقراط فی الأمراض البلادیه، ص: 7 ii. اذا دخل أحد الی مدینه لیس له بها معرفه (13. 5) ( CMG 65. 9. 01 ) i. المدینه التی سمتها الجنوب (1. 7) ii. المدینه الجنوبیّه (10. 7) ( CMG 65. 21 ) i. یفکر أیضا أعظم الفکر (4. 7) ii. ینعم النظر (12. 7) ( CMG 65. 41 ) i. انّه ینبغی للطبیب أیضا أن یفکر (7. 7) ii. و لا تغفل الفکره (14. 7) ( CMG 65. 61 ) i. فی کثره الشراب و الأکل و حبّ الدعه (1. 9) ii. فی الشراب و الأکل و الدعه (9. 9) ( CMG 65. 91 ) i. اذا علم کلّ ما ذکرنا من الامور أو جلّها و لم یجهلها (4. 9) ii. اذا علم کلّ ما ذکرناه أو أکثره (12. 9) ( CMG 65. 12. 22 ) کتاب البقراط فی الأمراض البلادیه، ص: 8 i. العلّه التی ذکرنا ذات الجنب (5. 19) ii. ذات الجنب (13. 19) ( CMG 75. 92 ) لانّ هذه الامراض لا تعرض لمن کان بطنه لدنا لیّنا (7. 19) للین بطونهم (15. 19) ( CMG 75. 03. 13 ) i. انّه یکون فی هؤلاء القوم الفتق کثیرا (3. 25) i. و یکون فیهم الفتق کثیرا (12. 25) ( CMG 85. 41 ) i. و ذلک لانّ بطونهم جاسیه یابسه (5.
25) i. و ذلک لیبس بطونهم (14. 25) ( CMG 85. 71 ) i. و قد یعرض ذلک لهنّ من الولاد و انّما یکون ذلک من تعذّر وضعهن و عسره (1. 33) و أکثر ما یعرض ذلک لهنّ عند الولاده من عسرها علیهنّ (9. 33) ( CMG 95. 3 ) i. هؤلاء الرجال من سکّان هذه المدینه (1. 45) ii. الرجال منهم (11. 45) ( CMG 95. 53 ) کتاب البقراط فی الأمراض البلادیه، ص: 9 i. أصوات عمّار هذه المدینه (5. 45) ii. أصواتهم (14. 45) ( CMG 06. 2 ) i. ما بین صباح هذه المدینه و نصف النهار (8. 45) ii. ما بین أوّل النهار الی نصفه (17. 45) ( CMG 06. 8 ) i. و تعرف ذلک بالوجوه التی أقول انّک اذا أردت ذلک (9. 77) ii. و تعرف ذلک بانّک اذا أردت علم ذلک (16. 77) ( CMG 36. 21 ) i. کینونه الحجر البول الذی یبول الاحداث و فیهم الحصاه فانّهم یبولون بولا صافیا (1. 89) i. کینونه تولّد الحجر فی الاحداث انّهم یبولون بولا صافیا (18. 87) ( CMG 46. 61 ) i. لم یمکن البدن و اللحم أن لا یعفنا (5. 95) ii. عفن اللحم و البدن (12. 95) ( CMG 56. 11 ) These contexts show that, of the two versions, ii is more concise in its use of words. If it can be as sumed that this conciseness represents a del- iberate change from a previously established sentence pattern, this would imply that ii represents a recension of i, for it is clear that no
revisor would have کتاب البقراط فی الأمراض البلادیه، ص: 13 قال: اذا ورد الوارد مدینه لا خبر له بها فینبغی له أن یتأمّل و یتفقّد وضعها و کیف هی موضوعه فی مقابله الریاح و فی مشارق[1] و ذلک أنّه لیس حال المدینه الموضوعه قباله الشمال و حال المدینه الموضوعه قباله الجنوب حال واحده بعینها و لا حال المدینه الموضوعه قباله الشمس[2] وقت غروبها حاله واحده بعینها ینظر فی أمر الارض هل هی مکشوفه من الشجر عدیمه المیاه أم کثیره الشجر کثیره المیاه و هل هی فی موضع عمیق فهی وهده أم هی فی موضع مشرف فهی بارده Istanbul Sulemaniye 8561, 44 b; Levey 54 l. CMG 65. 61 و أمّا ما کان من المدن موضوعا قباله الریاح التی فیما بین مطالع الشمس الصیفیّه و بین مطالعها الشتویّه و ما کان موضوعا منها علی ضدّ ذلک فهذه هی الحال فیهما أمّا ما کان منها موضوعا قباله کتاب البقراط فی الأمراض البلادیه، ص: 14 مطالع الشمس فیجب أن تکون تلک المدن أصحّ من المدن الموضوعه قباله الشمال و من المدن الموضوعه قباله الریاح الحاره و لو کان البعد فیما بینهما لیس هو الا مقدار اسطادیون واحد و هو عند الیونانیّین تسع میل Istanbul Sulemaniye 8561, 52 b; Levey 23 r. CMG 95. 8 و فی بلاد اوروقی أمم یخالف بعضها بعضا فی مقادیر الجثث و (فی)[3] الصور قال و أنا أشرح ذلک شرحا أبین من هذا فأقول انّ من کان مأواه فی بلد جبلیّ مشرف کثیرسر الخلیقه و صنعه الطبیعه (کتاب العلل)، المقدمه، ص: 7
ترجع الابحاث فی کتاب سر الخلیقه (تألیف بلینوس) فی العصر الحدیث الی
نهایه القرن الثامن عشر المیلادی. فقد نشر المستشرق الفرنسی سلفستر دی ساسی(Silvestre de Sacy) فی سنه 1799 ترجمه مشروحه للمقاله الاولی و بعض مقتطفات من الاقسام التالیه من الکتاب، معتمدا علی مخطوطه محفوظه فی المکتبه الملکیه بباریس (التی تدعی الآن المکتبه الاهلیه). و حتی ذلک التاریخ کان یعتقد أن مؤلف کتاب سر الخلیقه هو بلینیوس(Plinius) الرومی المشهور الذی کتب موسوعه ضخمه عن التاریخ الطبیعی. و قد بین سلفستر دی ساسی، علی أی حال، أن «بلینوس» هو تحریف للاسم الیونانی أبولونیوس(Apollonius) و أن المؤلف لیس بلینیوس و لکنه هو ابولونیوس من سکان تیانا(Tyana) و ینتسب الی المدرسه الفیثاغوریه الحدیثه. کما تحقق سلفستر دی ساسی أن کتاب سر الخلیقه لیس من الکتب التی کتبها ذلک الفیلسوف الیونانی واقعیا و لکنه مما عزاه الناس الیه بعد ذلک بقرون. أما بالنسبه لمحتویات الکتاب فان سلفستر دی ساسی لم یعتقد أن لها مستوی علمیا عالیا.
ان مسأله هویه المؤلف أصبحت مثار جدل بعد ذلک بعشرات السنین فان العالمین الفرنسیین جان جاک کلیمان میولیه(Jean -Jacques Cle ?ment -Mullet) فی سنه 1868 و لوسیین لوکلارک(Lucien Leclerc) فی سنه 1869 تبارزا داعمین برأی سلفستر دی ساسی بینما تمسک غیرهما و بین هؤلاء العالم الالمانی غوستاف فلیوغل(Gustav Flu ?gel) بالنظره التقلیدیه القائله أن بلینوس هو عباره عن بلینیوس(Plinius) و قد ظهر أن هذه المشکله التی استأثرت باهتمام العلماء فی ذلک العصر قد قررت نهائیا عند ما أعلن فلیوغل فی سنه 1872 أنه هجر تردداته و أصبح موافقا علی نتائج سلفستر دی ساسی.
سر الخلیقه و صنعه الطبیعه (کتاب العلل)، المقدمه، ص: 8
و تلت ذلک فتره طویله شاع فیها عدم الاهتمام بکتاب بلینوس و علی ما یظهر
کان العلماء یعتقدون أن هذا الکتاب ربما لا یستحق الدراسه الجاده لان المؤلف انما یجمع و یشرح آراء ساذجه تتلف بالطبیعه. و لکن جاء فی سنه 1926 العالم الالمانی یولیوس روسکا(Julius Ruska) و هو من الدراسین لتاریخ الکیمیاء العربیه فلفت نظر مؤرخی العلوم الی کتاب سر الخلیقه. و کما بین فی مقالته عن «اللوح الزمردی» فان لکتاب سر الخلیقه مکانه هامه فی تاریخ الکیمیاء بکونه أقدم وثیقه مکتوبه لذلک اللوح الزمردی المنسوب الی هرمس المثلث بالحکمه و بالاضافه لذلک فهو یسهم اسهاما کبیرا فی معلوماتنا عن تاریخ النظریات المتعلقه بعلم المعادن.
و جاء بعد روسکا بول کراوس(Paul Kraus) أحد تلامذته ففحص بالتفصیل المبادئ النظریه لکتاب سر الخلیقه أثناء دراسته الاساسیه للفیلسوف العربی الطبیعی جابر بن حیان 1942 و درس تأثیر الکتاب فی نشوء و تطور العلوم العربیه. و فوق ذلک فقد تحقق کراوس أحد مصادر النص و هو «الکتاب فی طبیعه الانسان» الذی کتبه الاسقف المسیحی نمیسیوس الحمصی(Nemesios of Emesa) و زیاده علی هذا اکتشف مشابهه کبیره لکتاب بلینوس فی موسوعه العلوم الطبیعیه المعروفه بعنوان «کتاب الذخائر» التی ألّفها أیّوب الرهاوی باللغه السریانیه.
و منذ عهد قریب اکثر بحث کتاب سر الخلیقه من قبل فؤاد سزکین(Fuat Sezgin) و مانفرد أولمان(Manfred Ullmann) فی کتبهما الشامله عن تاریخ العلوم العربیه، و تخصّص سزکین فی المشاکل المتعلقه بأصل الکتاب و مکانته فی المرحله الاولی من العلوم العربیه الاسلامیه.
بعد ما قدّم روسکا بضع مقتطفات من النص العربی فی دراسته المنشوره فی عام 1926 قد شعر العلماء بالحاجه الملحّه لعمل طبعه نقدیه للکتاب بأکمله. و فی الثلاثینات بدأ العالم السویدی هنریک سموتیل نوبیرغ(Henrik Samuel Nyberg) ذلک العمل و لکنه کما أعلمنی فی
خریف سنه 1973 کان قد انجز بعض الدراسات الاولیه و لم یتسع له الوقت الکافی للاستمرار فی أعمال التحقیق هذه. و لهذا، و عملا بتوصیه استاذی البروفسور فؤاد سزکین، قد قررت أن أعد طبعه لکتاب سر الخلیقه
سر الخلیقه و صنعه الطبیعه (کتاب العلل)، المقدمه، ص: 9
و دراستی عنه کموضوع لاطروحتی لشهاده الدکتوراه التی اتممتها فی سنه 1974.
ان المؤلّف الذی یلی لیس الا جزءا من أطروحتی و هو النص العربی مع نقده مشفوعا بمقدمته باللغه الالمانیه التی تحتوی علی شرح موجز للمشاکل المتعلقه بکتاب سر الخلیقه و وصف مع تقییم نقدی للمخطوطات العربیه و تعداد و وصف للروایات المختلفه للنص. و سیصدر قریبا فی سلسله «علم الطب»(Ars Medica) فی برلین ملخص المانی لکتاب سر الخلیقه مع شروحات له و تحقیق مستفیض لاصله و مصادره و تأثیره فی الکتب العلمیه �쟿ﱅ